شاخص‌هاي كيفيت آب ، تركيباتي كه در آب وجود دارند و بر كيفيت آن تأثيرگذارند به دو دسته كلي ميكروبي و شيميايي تقسيم‌بندي مي‌شوند ...
عوامل ميكروبي
عاملهایی که بر روی سلامتی انسان تاثیرگذار هستند اغلب شامل عاملهای میکربی میباشند که منشأ عوامل بيماري‌زايي همچون باكتري‌ها، ويروس‌ها، تك‌ياخته‌ها(پروتوزا) و انگل‌ها هستند. كيفيت آب‌هايي كه آلوده به عوامل ميكروبي شده باشند، اغلب به سرعت و در محدوده‌ي وسيعي تغيير خواهد كرد و مصرف چنين آبي مي‌تواند باعث شيوع بيماري‌هاي ناشي از آب شود.که توسط سامانههای تصفیهی آب و انواع سامانههای گندزدایی قابل کنترل و حذف میباشند همچنین باقيماندهی گندزدا در شبكه‌ي توزيع آب براي پيشگيري از رشد مجدد عوامل ميكروبي و وقوع آلودگي‌هاي ثانويه استفاده مي‌شود. با توجه به آخرین جمع بندی آمار کشوری در حال حاضر درصد مطلوبيت كلر باقيمانده در شبكه‌هاي توزيع آب شهرهاي كشور به طور متوسط 84/98 درصد و در روستاهاي كشور به طور متوسط 57/93 درصد مي‌باشد و متوسط درصد مطلوبيت ميكروبي در شهرهاي كشور 26/98 و در روستاها نيز 56/96 مي‌باشد كه هر دو در سطح عالي ارزيابي مي‌شود.
عوامل شيميايي
ميزان تأثير عوامل شيميايي بر سلامت، به نوع ماده‌ي شيميايي و مدت زماني كه بدن در معرض آن قرار مي‌گيرد بستگی دارد. براي بيشتر مواد شيميايي، مصرف آب حاوي مقادير بيش از حد آنها پس از يكسال ممكن است تأثير خود بر سلامت را نشان دهد. مواد شيميايي بسيار كمي هستند كه اگر آب حاوي آنها يكبار(يا در مدت زمان كوتاهي) مصرف شود، بتوانند منجر به ايجاد مشكلات بهداشتي شوند، مگر اينكه در اثر يك حادثه مقادير بسيار زيادي از مواد شيميايي وارد سيستم آبرساني شود. در شرايطي عاملهای شيميايي آب از جمله عواملی باشند كه در معرض قرار گرفتن كوتاه‌مدت با آنها مشكل حادي براي سلامت ايجاد نكند، بهتر است در عوض صرف هزينه‌هاي گزاف براي تصفيه‌ي چنين آبي، بر روي يافتن منشأ آلودگي و حذف آن و يا جايگزيني منبع آب مذكور، تمركز نمود.
بر اساس توصيه‌ي سازمان جهاني بهداشت در راهنماي كيفيت آب آشاميدني عوامل كيفي آب به دو دسته‌ي كلي زير طبقه‌بندي مي‌شود:
1. عوامل مؤثر بر سلامت
2. عوامل مؤثر بر گوارايي آب
1. عوامل مؤثر بر سلامت آب
اين عوامل آن دسته از مواد شيميايي هستند كه مي‌توانند به طور مستقيم بر سلامت انسان تأثيرگذار باشند. مصرف بيش از حد اين دسته از مواد شيميايي موجود در آب در بلندمدت (اثر سرطان‌زايي مواد شيميايي) و يا كوتاه‌مدت (اثرات مسمومیت حاد) میتواند مشکلاتی برای سلامتی فرد مصرف‌كننده ايجاد نماید. لذا با بررسي‌هاي بعمل آمده بر روي میزان دریافت روزانهی اين مواد و تأثير آن بر سلامت، در راهنماي كيفيت آب آشاميدني (از انتشارات سازمان جهاني بهداشت) و استاندارد ملي ايران مقاديري به عنوان حد مجاز اين مواد در آب آشاميدني ذكر شده است.
نیتریت و نیترات
حداکثر مجاز عاملهای نیترات و نیتریت مطابق رهنمود سازمان جهانی بهداشت و استاندارد ملي ايران به شماره‌ي 1053 به ترتیب 50 و 3 میلی گرم در لیتر(بر اساس نيترات و نیتریت) اعلام شدهاست. مهمترین تاثیر این عاملها بر سلامت انسانها (بر پایهی مدارك اپيدميولوژيكي) ایجاد بیماری متهموگلوبينا در كودكان و نوزادان تغذيه شده با شيرخشك از مصرف آب آشامیدنی میباشد.
عوامل افرایش نیترات در آب آشامیدنی
از مهمترین عوامل افزایش عامل نیترات می توان بهموارد زیر اشاره کرد:
ا. عدم رعایت حریم بهداشتی منابع آب
2. برداشت بیش از حد ظرفیت سفره های آب زیرزمینی
3. راهیابی فاضلاب های خانگی به منایع آب زیر زمینی
4. راهیابی کودهای شیمیایی با پایه نیترات مورد استفاده در زمین های کشاورزی
5. نوع بافت زمین شناسی منطقه
2. عوامل مؤثر بر گوارايي آب
اين عوامل تأثير مستقيمي بر سلامت انسان ندارند (در برخي موارد مانند املاح كلسيم و منيزيم براي سلامت انسان مفيد و ضروي میباشند) اما بر طعم و مقبولیت عمومی آب تأثير گذار می باشد،هرچند این عوامل بر سلامت تاثیر ندارد ولی از آنجایی که مصرف‌كنندگان نسبت به سلامت آبي كه طعم و بوي آن نامطلوب بوده با شك و ترديد برخورد مینمایند ممكن است از دیگر منابع آب كه سلامت آنها مورد ترديد است استفاده نمایند.
حد مطلوب براي عواملي كه صرفاً بر گوارايي آب تأثيرگذار بوده، با توجه به شرايط فرهنگي، اجتماعي و محيطي هر منطقه، مي‌تواند بسيار متفاوت باشد. از اينرو سازمان جهانی بهداشت هيچگونه رقمي به عنوان حد مجاز يا مطلوب براي برخي از عوامل تأثيرگذار بر روي گوارايي(همچون املاح معدني مانند كلسيم، منيزيم، كلرور، سولفات و....) توصيه نکرده است.
سختی و شوری
سختي و شوري آب دو عامل تاثیر گذار بر جنبه های مقبولیت عمومی آب (به لحاظ طعم) و جنبه های اقتصادی از منظر ایجاد رسوبات در تجهیزات در ارتباط با آب می باشد. برخی باورهای غلط درمورد تاثیر سختی بر سلامت انسان به ویژه ایجاد مشکلات کلیوی حتی از سوی برخی پزشکان مطرح می شود که از پشتوانه علمی برخوردار نیست و حتی سازمان جهانی بهداشت نه تنها برای عامل سختی در آب حدی را مشخص نکرده بلکه آن را برای بیماری های قلبی مفید تشخیص داده است. براي سختي آب و كل املاح جامد محلول در آب(بوجود آورنده‌ي شوري) در استاندارد ملي ايران به شماره‌ي 1053 به ترتيب ارقام 500 و 1500 میلی گرم در لیتر به عنوان حدود مجاز نامبرده شده است، اين ارقام كه برگرفته از "استاندارد بين‌المللي براي آب شرب" منتشر شده توسط سازمان جهاني بهداشت در سال 1958 بوده است، بر مبناي تأثير اين عوامل بر سلامت نبوده است و از منظر جنبه های اقتصادی می باشد، از اينرو از سال 1993 به بعد در هيچ يك از راهنماهاي منتشر شده توسط سازمان جهانی بهداشت رقمي براي عوامل مذكور ذكر نشده است.
برنامه‌هاي آب و فاضلاب كشور براي تضمين كيفيت آب آشاميدني
در حال حاضر با استفاده از 330 آزمايشگاه در مجموعه شركت‌هاي آب و فاضلاب شهري و 280آزمايشگاه در مجموعه شركت‌هاي آب و فاضلاب روستايي پايش كيفيت آب به طور مستمر و تواتر توصيه شده انجام مي‌شود. مراكز بهداشت و خانه‌هاي بهداشت روستايي به عنوان ناظر كيفيت آب را تحت نظر دارند.
برنامه ها واقدام های انجام شده
برای حل مشکلات کیفی آب از نظر بالا بودن عامل های شوری و نیترات اقدام هایی به صورت پایدار و بلندمدت همچون انتقال آب انجام شده یادر حال انجام می باشد. یادآور میشود در مورد اکثر شهرهای دارای غلظت نیترات بالا اختلاط منابع آب برای تعدیل مشکل به کار میرود.
جمع آوری و دفع بهداشتی فاضلاب که در اکثر شهرهای کشور در حال مطالعه و یا اجرا میباشد از جمله اقدامهای اساسی در جلوگیری از آلودگی منابع آب به نیترات میباشد. در این خصوص لازم به یادآوری است که در برخی شهرها که میزان نیترات از حد استاندارد بالاتر میباشد لزوم تخصیص بودجههای مورد نیاز برای تسریع در اجرای پروژههای فاضلاب ضروری است.